Jovana Trifuljesko, Bojana Jovanović, Maja Petrović, Ana Simona Zelenović, Dunja Belić

Projekat IMPORT/EXPORT može se okarakterisati kao jedno dugo nomadsko putovanje koje povezuje različite gradove i prostore kroz načine na koje ih doživljavamo. Sve je počelo u Livornu 2023. godine, lučkom gradu čije su pozornice bile brodogradilišta i industrijske ruševine. Tamo su izvedbe nosile tragove sećanja i okruženja, pitajući kako tela i mesta pamte promene i kako opstaju kroz vreme.

Godinu dana kasnije, projekat je stigao u Berlin. U prostoru Flutgraben e.V., koji i dalje nosi nasleđe Berlinskog zida, performansi su ulazili u direktan dijalog s istorijom grada. Teme su se kretale od ekologije, slobode, majčinstva i reprezentacije do pitanja prava na grad i gentrifikacije, pokazujući koliko su prostor i zajednica uvek na ivici opstanka. Atmosfera je bila istovremeno intenzivna i nežna, a svaki pokret je pokazivao promišljanje i balansiranje između težine prošlosti i urgentnosti sadašnjeg trenutka.

Tokom 2025. godine, projekat se razvija u Beogradu, uvlačeći se u samu infrastrukturu grada. Ovde se u prvi plan stavljaju rad, raseljavanje i kontrola, kao sile koje oblikuju i društvene odnose i materijalne karakteristike svakodnevice. Performans u Beogradu postaje način da se prati kako ovi uslovi ostavljaju tragove na telima i u prostoru, nekad vidljive, a nekad prikrivene.

Rad, raseljavanje i kontrola oblikuju i današnje rasporede moći. Klasičan odnos poslodavca i radnika više nije jedini okvir rada. Digitalni život od ljudi traži stalnu pažnju, dok se prikupljanje podataka odvija paralelno sa potrebom za samoupravljanjem. Raseljavanje se odnosi i na fizičko pomeranje i na suptilno gubljenje veze sa sopstvenim okruženjem zbog rasta cena i birokratskih barijera. Kontrola spaja te elemente kroz algoritme, biometrijske kapije, arhive i pravila koja izgledaju neutralno, a zapravo određuju kome se posvećuje pažnja, ko nailazi na prepreke, a ko je potpuno isključen. Ta situacija je stvarna: broj ljudi u celom svetu koji su morali da napuste svoje domove dostigao je 123 miliona u aprilu 2025*. godine, što postavlja nove etičke okvire i čini pitanje migracija neizbežnim.

Anastasija Pavić u radu 4EVER CONNECTED spaja ljudsko i digitalno prisustvo, pretvarajući lični identitet u radno okruženje beskonačnog skrolovanja. Digitalni anime asistent traži od korisnika pažnju, emocije i fizički odgovor, otkrivajući skriveni umor stalne povezanosti. Alma Gačanin u Autonomnom agentu istražuje emotivni rad, pokazujući kako poslušnost, briga i produktivnost oblikuju i telo i psihu. Rad Urbana pomračenja Marije Novele Tataneli i Laure Sgeri posmatra odnos ljudi i okruženja kroz promene prostora, prateći kako ih pamtimo i opažamo.

Kretanje i odsustvo centralni su u delu Aleksandera Zaina ACTA DISTANTIAE, gde hodanje postaje svedočanstvo. Tragovi raseljavanja iscrtavaju prostor dok se fizička izdržljivost i introspekcija prepliću, stvarajući polje sećanja i tenzije. Beli papir, Salvando las distancias i Festival Darijusa Bogdanoviča evociraju odgovornost umetnosti u periodima krize i otvaraju prostore kolektivne imaginacije. U radu Tamo i nazad Tine Lehtimaki guranje sofe kroz grad sopstvenom snagom pretvara se u susret s deljenim prostorom i kohabitacijom, gde prolaznici postaju deo puta određenog prisustvom, odsustvom i slučajnošću. Šeron Estasio u Amerkáni kroz jezik i narativ otvara pitanje raseljavanja, stvarajući privremenu zajednicu koja odmah potom nestaje, podsećajući na gubitke kada se sećanje i dijalog prekidaju. Rad nudi mesto za odmor, razgovor i razmišljanje, dok učesnici doprinose sve većoj konstelaciji pojmova i priča.

Tema kontrole provlači se kroz sve radove vidljivo, pa neuhvatljivo. U performansu Tijane Petrović, Katarine Čvorović, Ane Stojković i Ivanje Todorovića, Kontrola van kontrole, uloge granične policije pretvaraju se u rituale, pokazujući kako pravila oblikuju ljude, ali i obrnuto. Rad Draga Lusi Rilaben i Tine Salvadori Paz istražuje kontrolu kroz arhive i fosile, šireći je kroz vreme, sećanje i intimne istorije. Dragana Žarevac u Da li pričam sa zidom? suočava se s tišinom, dajući formu upornosti i potrebi da se govori i kada nema odgovora. Urbana pomračenja u isto vreme pregovara s kontrolom kroz odnos dokumentacije i prolaznih tragova, otvarajući prostor u kome se i sama percepcija usmerava i uzdrmava.

EXPORT program produbljuje procese kroz kolektivne prakse i radionice koje spajaju umetnički izraz i istraživanje tela, prostora i društvenih konteksta. Maja Simišić u radionici Restroy poziva učesnike da rasformiraju tradicije, rituale ili svakodnevne obrasce i ponovo ih sastave u nešto poznato, a ipak drugačije, zajednički čin rušenja i stvaranja koji kombinuje igru, eksperiment i refleksiju. Marina Marković u radionici Nema stvarnosti osim telesnosti istražuje telesnost kroz pet zadataka u jasno definisanim okvirima, pokazujući kako telo nastaje pod pritiskom ograničenja, ponavljanja i trajanja, ali i kako nosi tragove istorije, roda i discipline, ostavljajući prostor za lični odgovor.

Performans u okviru EXPORT programa sagledava se i kao čin transgresije i otpora. U svom predavanju, Ivana Ranisavljević govori o performansu kao prostoru prelaska granica, razotkrivanja tabua i konfrontacije sa društvenim normama, povezujući ga sa savremenim društvenim i političkim kontekstom u Srbiji. Slično, predavanje Ane Simone Zelenović prati istoriju performansa u Srbiji kao praksu otpora i transformacije, od kraja šezdesetih do savremenih eksperimentalnih formata, ističući ulogu alternativnih prostora i Studentskih kulturnih centara.

Festival, performativno čitanje Darijusa Bogdanoviča, povezuju performans, književnost i dokumentarnu fotografiju, preplićući lična iskustva i globalne migracione krize, čineći umetnost prisutnom u telima i prostoru, a učesnicima omogućavaju da kroz te prakse otvore mogućnost novih, privremenih zajednica. Svi ovi programi pokazuju kako performans funkcioniše kao prostor eksperimenta, oslobađanja i kolektivnog iskustva, nudeći učesnicima načine da preispitaju svoje telo, moć, slobodu i položaj u društvu.

U tim susretima, planiranim i slučajnim, vidi se kako kretanje, raseljavanje i kontrola postaju više od tematskih celina i prelaze u okvire stvarnog života. IMPORT/EXPORT ne bavi se rešavanjem ovih globalnih problema, ali pokazuje kako umetnost može da ih učini vidljivim i prisutnim u telima i u prostoru, i da kroz tu vidljivost otvori mogućnost novih zajednica, makar privremenih.

*UNHCR. Global Trends Report. Geneva: United Nations High Commissioner for Refugees, 2025. Cited in Euronews. “More than 123 Million People Forcibly Displaced by End of 2024, UNHCR Says.” June 12, 2025. https://www.euronews.com/2025/06/12/more-than-123-million-people-forcibly-displaced-by-end-of-2024-unhcr-says.

Jovana Trifuljesko, Bojana Jovanović, Maja Petrović, Ana Simona Zelenović, Dunja Belić

Projekat IMPORT/EXPORT može se okarakterisati kao jedno dugo nomadsko putovanje koje povezuje različite gradove i prostore kroz načine na koje ih doživljavamo. Sve je počelo u Livornu 2023. godine, lučkom gradu čije su pozornice bile brodogradilišta i industrijske ruševine. Tamo su izvedbe nosile tragove sećanja i okruženja, pitajući kako tela i mesta pamte promene i kako opstaju kroz vreme.

Godinu dana kasnije, projekat je stigao u Berlin. U prostoru Flutgraben e.V., koji i dalje nosi nasleđe Berlinskog zida, performansi su ulazili u direktan dijalog s istorijom grada. Teme su se kretale od ekologije, slobode, majčinstva i reprezentacije do pitanja prava na grad i gentrifikacije, pokazujući koliko su prostor i zajednica uvek na ivici opstanka. Atmosfera je bila istovremeno intenzivna i nežna, a svaki pokret je pokazivao promišljanje i balansiranje između težine prošlosti i urgentnosti sadašnjeg trenutka.

Tokom 2025. godine, projekat se razvija u Beogradu, uvlačeći se u samu infrastrukturu grada. Ovde se u prvi plan stavljaju rad, raseljavanje i kontrola, kao sile koje oblikuju i društvene odnose i materijalne karakteristike svakodnevice. Performans u Beogradu postaje način da se prati kako ovi uslovi ostavljaju tragove na telima i u prostoru, nekad vidljive, a nekad prikrivene.

Rad, raseljavanje i kontrola oblikuju i današnje rasporede moći. Klasičan odnos poslodavca i radnika više nije jedini okvir rada. Digitalni život od ljudi traži stalnu pažnju, dok se prikupljanje podataka odvija paralelno sa potrebom za samoupravljanjem. Raseljavanje se odnosi i na fizičko pomeranje i na suptilno gubljenje veze sa sopstvenim okruženjem zbog rasta cena i birokratskih barijera. Kontrola spaja te elemente kroz algoritme, biometrijske kapije, arhive i pravila koja izgledaju neutralno, a zapravo određuju kome se posvećuje pažnja, ko nailazi na prepreke, a ko je potpuno isključen. Ta situacija je stvarna: broj ljudi u celom svetu koji su morali da napuste svoje domove dostigao je 123 miliona u aprilu 2025*. godine, što postavlja nove etičke okvire i čini pitanje migracija neizbežnim.

Anastasija Pavić u radu 4EVER CONNECTED spaja ljudsko i digitalno prisustvo, pretvarajući lični identitet u radno okruženje beskonačnog skrolovanja. Digitalni anime asistent traži od korisnika pažnju, emocije i fizički odgovor, otkrivajući skriveni umor stalne povezanosti. Alma Gačanin u Autonomnom agentu istražuje emotivni rad, pokazujući kako poslušnost, briga i produktivnost oblikuju i telo i psihu. Rad Urbana pomračenja Marije Novele Tataneli i Laure Sgeri posmatra odnos ljudi i okruženja kroz promene prostora, prateći kako ih pamtimo i opažamo.

Kretanje i odsustvo centralni su u delu Aleksandera Zaina ACTA DISTANTIAE, gde hodanje postaje svedočanstvo. Tragovi raseljavanja iscrtavaju prostor dok se fizička izdržljivost i introspekcija prepliću, stvarajući polje sećanja i tenzije. Beli papir, Salvando las distancias i Festival Darijusa Bogdanoviča evociraju odgovornost umetnosti u periodima krize i otvaraju prostore kolektivne imaginacije. U radu Tamo i nazad Tine Lehtimaki guranje sofe kroz grad sopstvenom snagom pretvara se u susret s deljenim prostorom i kohabitacijom, gde prolaznici postaju deo puta određenog prisustvom, odsustvom i slučajnošću. Šeron Estasio u Amerkáni kroz jezik i narativ otvara pitanje raseljavanja, stvarajući privremenu zajednicu koja odmah potom nestaje, podsećajući na gubitke kada se sećanje i dijalog prekidaju. Rad nudi mesto za odmor, razgovor i razmišljanje, dok učesnici doprinose sve većoj konstelaciji pojmova i priča.

Tema kontrole provlači se kroz sve radove vidljivo, pa neuhvatljivo. U performansu Tijane Petrović, Katarine Čvorović, Ane Stojković i Ivanje Todorovića, Kontrola van kontrole, uloge granične policije pretvaraju se u rituale, pokazujući kako pravila oblikuju ljude, ali i obrnuto. Rad Draga Lusi Rilaben i Tine Salvadori Paz istražuje kontrolu kroz arhive i fosile, šireći je kroz vreme, sećanje i intimne istorije. Dragana Žarevac u Da li pričam sa zidom? suočava se s tišinom, dajući formu upornosti i potrebi da se govori i kada nema odgovora. Urbana pomračenja u isto vreme pregovara s kontrolom kroz odnos dokumentacije i prolaznih tragova, otvarajući prostor u kome se i sama percepcija usmerava i uzdrmava.

EXPORT program produbljuje procese kroz kolektivne prakse i radionice koje spajaju umetnički izraz i istraživanje tela, prostora i društvenih konteksta. Maja Simišić u radionici Restroy poziva učesnike da rasformiraju tradicije, rituale ili svakodnevne obrasce i ponovo ih sastave u nešto poznato, a ipak drugačije, zajednički čin rušenja i stvaranja koji kombinuje igru, eksperiment i refleksiju. Marina Marković u radionici Nema stvarnosti osim telesnosti istražuje telesnost kroz pet zadataka u jasno definisanim okvirima, pokazujući kako telo nastaje pod pritiskom ograničenja, ponavljanja i trajanja, ali i kako nosi tragove istorije, roda i discipline, ostavljajući prostor za lični odgovor.

Performans u okviru EXPORT programa sagledava se i kao čin transgresije i otpora. U svom predavanju, Ivana Ranisavljević govori o performansu kao prostoru prelaska granica, razotkrivanja tabua i konfrontacije sa društvenim normama, povezujući ga sa savremenim društvenim i političkim kontekstom u Srbiji. Slično, predavanje Ane Simone Zelenović prati istoriju performansa u Srbiji kao praksu otpora i transformacije, od kraja šezdesetih do savremenih eksperimentalnih formata, ističući ulogu alternativnih prostora i Studentskih kulturnih centara.

Festival, performativno čitanje Darijusa Bogdanoviča, povezuju performans, književnost i dokumentarnu fotografiju, preplićući lična iskustva i globalne migracione krize, čineći umetnost prisutnom u telima i prostoru, a učesnicima omogućavaju da kroz te prakse otvore mogućnost novih, privremenih zajednica. Svi ovi programi pokazuju kako performans funkcioniše kao prostor eksperimenta, oslobađanja i kolektivnog iskustva, nudeći učesnicima načine da preispitaju svoje telo, moć, slobodu i položaj u društvu.

U tim susretima, planiranim i slučajnim, vidi se kako kretanje, raseljavanje i kontrola postaju više od tematskih celina i prelaze u okvire stvarnog života. IMPORT/EXPORT ne bavi se rešavanjem ovih globalnih problema, ali pokazuje kako umetnost može da ih učini vidljivim i prisutnim u telima i u prostoru, i da kroz tu vidljivost otvori mogućnost novih zajednica, makar privremenih.

*UNHCR. Global Trends Report. Geneva: United Nations High Commissioner for Refugees, 2025. Cited in Euronews. “More than 123 Million People Forcibly Displaced by End of 2024, UNHCR Says.” June 12, 2025. https://www.euronews.com/2025/06/12/more-than-123-million-people-forcibly-displaced-by-end-of-2024-unhcr-says.